26
XuânKỷHợi 2019
B
ây giờ làm sao thống
kê có bao nhiêu
phận người đã rời
làng, rời quê, rời
dòng sông tuổi dại
miền Trung tìm đến những
quê xứ khác, giàu phù sa, giàu
bờ bãi. Sau tất bật áo cơm, họ
lại hoài nhớ cố hương, nhớ
con cá, lá rau quê nghèo tuổi
dại của những dòng sông vốn
ít phù sa…
Từ con tôm càng đến con rạm
nuôi lớn ước mơ
Sông Hiếu (Quảng Trị) sau
nhà nước trong văn vắt, cũng
chảy hiền hòa dưới
rặng tre tỏa bóng.
Một bãi bồi giữa
sông không quá
rộng nhưng lại đủ
mênh mông cát mịn
cho tuổi thơ mấy
chục đứa con nít
trong xóm giờ đây
vẫn nhớ về nó như
nhớ về một thiên
đường. Và hơn tất cả
là những gì mà con
sông quê đã mang lại cho chúng
tôi trong thời khốn khó.
Hơn nửa đời xa quê nhưng
mỗi lần về, tôi vẫn thích tự đi mò
bắt những con tôm càng xanh
riêng có của quãng sông này.
Để lập “căn cứ” cho tôm trú
ẩn, chúng tôi xếp những viên
đá to tầm cái bánh chưng thành
đống. Tôm sẽ chui vào đống đá
dưới lòng sông ấy. Chiều tối,
mang theo những cái dẹp (giống
như cái đó, dùng để đơm cá), đặt
miệng dẹp vào đống đá, trong
dẹp là mồi giun nướng thơm
lựng gói trong lá chuối, đặt dẹp
đầu hôm, rạng sáng đi dỡ, thế
nào cũng có dăm chú sa vào đó.
Mươi cái dẹp như thế là có một
mớ tôm càng đẹp lộng lẫy.
Bây giờ về làng, hiếm hoi lắm
mới kiếm được một mớ tôm
càng xanh đặc sản sông quê.
Khêu một bếp than bên bãi cỏ
bờ sông, con tôm sem sém cháy
chuyển màu nga vàng rồi đỏ
ửng. Mùi tôm thơm trên bếp,
mùi khói bãi bên sông, chén
rượu gạo quê làng đón bạn hàn
huyên chuyện quê nhà cho đến
lúc trăng lên xê xế ngọn tre,
trăng lấp lánh tỏa sáng xuống
dòng sông lao xao ánh bạc.
Hạnh phúc đôi khi đâu phải là
cao lương mỹ vị chốn thị thành
lóng lánh cao ốc.
Nếu thích nữa thì chạy về
nhà lấy cái nơm, và bây giờ
có đèn pin halogen
sáng quắc, không
phải như xưa lấy lồ
ô đổ dầu hỏa làm
cây đuốc khói mù
đi soi cá. Với chiếc
đèn pin hiện đại
ấy, chiếu vào đáy
cát, những con cá
bống thệ vàng ươm
đóng đèn, những
con cá chạch lấu
trong đám rong
mượt ngơ ngác, nếu nhớ nghề
thì soi một đêm cũng đủ một
nồi canh chua cá lấu mà tôi tin
không một loài cá nào có thể
nấu canh chua ngon hơn thế.
Trên quãng sông nhiều đá
cuội này cũng là nơi cho ốc
gạo bám vào. Con ốc gạo ở
khúc sông nhiều đá, nước xiết
thường thơm hơn, thịt dai
hơn bởi nó phải vất vả gồng
lên không để cho nước cuốn
đi. Vị béo, bùi của con ốc
gạo sông Hiếu thì không biết
phải tả thế nào, bởi khi ngồi
gõ những dòng này, ký ức đã
đánh thức một trời vị giác.
Dưới những đám cỏ bờ sông
còn là nơi trú ngụ của loài
“rạm” - họ cua đồng, nhưng
khác với cua đồng vốn hơi
thoảng mùi bùn, con rạm sông
thường sạch hơn. Đêm mùa
đông đằng đẵng, không đủ áo
dày chăn ấm, bên bếp lửa nhóm
lên giữa mái lá quê nghèo,
những con rạm được đem ra
nướng, mùi thơm của rạm, mùi
cháy của lớp vỏ canxi, mùi khói
của củi trong năm tháng tuổi
thơ cơ cực ấy cứ tự nhiên ngấm
vào trí nhớ, để rồi một ngày kia
nó thành ký ức sâu thẳm, những
con rạm sông với chất canxi tự
nhiên ấy nuôi lớn xác thân và
tuổi thơ nghèo khó, nuôi lớn
những ước mơ vượt ra khỏi lũy
tre làng…
Đồng bãi phù sa thương người
nên hào phóng
Sau những tôm càng xanh,
cá chạch lấu, ốc gạo, rạm
sông… còn có một món ngon
tuyệt vời khác mà dòng sông
mang lại vào những mùa mưa
lũ: đấy là những con dế cơm
béo mẫm.
Tháng Chín, tháng Mười,
trời làm trận lũ, nước tràn vào
các hang đất, dế cứ vậy lúc nhúc
ngoi lên, nổi dập dềnh bám theo
rều rác lênh đênh theo nguồn
lũ. Những bè rác ấy gặp nhau
giữa dòng mưa lũ, cứ dày lên
như những hòn đảo bằng bè
lau sậy của người dân Uros trên
hồ Titicaca bên Nam Mỹ, khác
chăng “cư dân” trên những bè
sậy ấy là những chú dế béomũm,
nâu óng hay vàng ươm. Hòn đảo
lau sậy và những cư dân dế cứ trôi
dạt cho đến khi tấp vào một bờ
tre dọc bãi biền nào đấy rồi hạ
dần xuống theo mực nước rút.
Nhà tôi ven sông Hiếu, cứ
sau lũ thế nào cũng có hai
việc: đi mót củi rều và bắt dế
từ trong mớ củi rều lều bều
ấy, nhưng làm sao bắt hết được
bầy dế kia. Những con trốn
thoát sẽ đào cho mình những
ngôi nhà
trên
cánh
đồng
phù
sa ven sông.
Những bãi biền
ven sông Hiếu sau
lũ còn lại lớp phù
sa pha cát mịn ướt.
Vì phù sa nhiều cát nên
nước rút nhanh, để lại lớp
đất pha mềm tơi xốp. Mùa săn
dế bắt đầu.
Chỉ với một cái cuốc nhỏ
và không cần mất công tìm
kiếm, ngôi nhà của dế được
đánh dấu bằng lớp đất mịn, tơi
thành hạt nhỏ lún mún như
hạt cườm bằng đất đùn lên
trên lớp phù sa. Cái “mún” dế
ấy do những con dế trũi, dế
cơm miệt mài đào suốt đêm
để tạo nên hang sâu trong
đất. Chúng cứ nghĩ sẽ ấm
êm trong mê cung ấm áp của
mình, nào biết đâu những kẻ
săn dế chỉ cần nhìn cái “mún”
kia và bổ vài nhát cuốc thật
lực sẽ thấy một vòm hang hiện
ra dưới lòng đất. Con dế hiền
lành không còn đường thoát,
co ro trong góc hang. Và cứ
thế, mỗi hốc sâu là một chú
dế run rẩy, chú nào hung hăng
lắm có thể vùng chạy nhưng
đôi càng dế dẫu dũng mãnh
đến mấy cũng không nhanh
bằng con người.
Những ngày cuối tuần hanh
hao mùa đông, trời đủ se se
rét mà không mưa, chạy về
quê thăm mẹ rồi vác cuốc ra
sau biền bãi phù sa vào cuộc
săn dế. Dế mang về chỉ cần
ngắt bỏ cánh, lấy cái túi nhỏ
phía đầu cánh rồi rửa sạch. Từ
nguyên liệu này có thể chế ra
bao nhiêu món ngon. Nhồi
mỗi con một hạt lạc rang
vào bụng rồi đem rán với lá
chanh trên chảo mỡ, hay cứ
để thế ướp tẩm gia vị, dầu
hào rồi đem nướng. Ăn được
một bữa dế đào lên từ đồng
bãi phù sa mới hiểu ra sau vẻ
thương khó, quê nhà vẫn luôn
hào phóng cho ta những món
ngon, không chỉ nuôi người
mà nuôi cả một trời ký ức…
Đôi khi nghĩ về dòng sông
quê nhà, nghĩ về miền Trung
khó nghèo không có những
châu thổ mỡ màu như hai
đầu đất nước, nhưng chính
những con sông đã cho xứ sở
này những đặc ân không vùng
đất nào có được. Dòng sông
nước trong và xiết, không
nhiều phù sa để con cá sông
quê kiếm nhiều phù du, vì
thế mà phải quẫy đạp lội bơi
nhiều hơn con cá của những
dòng sông khác. Bởi thế mà
cũng một loài cá nhưng con
cá trên dòng sông miền Trung
săn chắc hơn, con tôm, con ốc
thơm thịt hơn như một đền
bồi cho cái tội không ăm ắp
phù sa tưới bồi đồng ruộng.
Nghĩ từ dòng sông trong
xanh rồi nghĩ tới những phận
người thanh bần.•
Quê nhà, dù phồn vinh hay lam lũ thì trong ký ức tuổi dại của mỗi
người luôn là chốn thiên đường. Thiên đường tuổi dại của tôi là một
khúc sông Hiếu sau nhà, nước trong văn vắt…
LÊ VIỆT THƯỜNG
Dòng sông miền
Trung khó nghèo
không có những châu
thổ mỡ màu như
hai đầu đất nước,
nhưng chính những
con sông đã cho xứ
sở này những đặc ân
không vùng đất nào
có được.
tuổi dại
Một khúc sông quê ở làng
CamLộ ( thuộc huyện CamLộ
tỉnhQuảng Trị)
Sôngquê,
thiên
đường
